Wstępne dane Głównego Urzędu Statystycznego za 2024 rok pokazują, że najczęstszym czynnikiem prowadzącym do wypadków przy pracy było niewłaściwe zachowanie pracownika. W środowisku przemysłowym źródłem nieszczęść bywają problemy systemowe – nieczytelne komunikaty urządzeń, skomplikowane sterowanie czy mało ergonomiczne rozwiązania zabezpieczające. W zautomatyzowanych i zrobotyzowanych zakładach każde niedopatrzenie w interakcji człowieka z technologią może prowadzić do realnego zagrożenia. Dlatego rośnie znaczenie specjalistów ds. bezpieczeństwa maszyn, czyli osób, które nie tylko identyfikują i eliminują źródła ryzyka, ale także projektują rozwiązania łączące efektywność technologii z ochroną człowieka. To zawód wymagający technicznej wiedzy, odpowiedzialności i empatii, ale też dający realny wpływ na kształtowanie bezpiecznego przemysłu przyszłości.
Inżynier bezpieczeństwa to wysokiej klasy specjalista, którego głównym zadaniem jest minimalizowanie ryzyka wystąpienia wypadków i chorób zawodowych w środowisku przemysłowym. Jego rola wykracza jednak daleko poza tradycyjnie rozumiane obowiązki pracowników BHP. Jest to ekspert, który dogłębnie analizuje procesy technologiczne, identyfikuje potencjalne zagrożenia generowane przez maszyny i urządzenia, a następnie projektuje oraz wdraża skuteczne środki ochronne. Ta praca nabiera szczególnego znaczenia w dobie postępującej automatyzacji, dzięki której coraz częściej na liniach produkcyjnych stają skomplikowane roboty i manipulatory, a cały proces wspierają systemy transportowe.
To właśnie inżynierowie ds. bezpieczeństwa stoją na straży, aby współpraca człowieka z maszyną była w pełni bezpieczna. Ich codzienne obowiązki obejmują przeprowadzanie oceny ryzyka dla maszyn i całych instalacji, a także dobór odpowiednich komponentów bezpieczeństwa, w tym kurtyn świetlnych, skanerów laserowych, wyłączników awaryjnych czy sterowników programowalnych PLC
z funkcjami bezpieczeństwa. Zajmują się również nadzorowaniem zgodności rozwiązań z obowiązującymi normami i dyrektywami, co wiąże się z koniecznością stałego monitorowania zmian w przepisach oraz standardach technicznych.
Rozpoczęcie kariery w obszarze bezpieczeństwa technicznego wymaga solidnego przygotowania merytorycznego, które zdobywa się przede wszystkim na studiach wyższych. Jakie kierunki tworzą fundament dla rozwoju w tej dziedzinie?
Wybór jednego z tych kierunków stanowi pierwszy krok w stronę zawodu, który realnie wpływa na poprawę bezpieczeństwa pracy w przemyśle i nie tylko.
Współczesna produkcja opiera się na skomplikowanych i szybkich maszynach, których niekontrolowane działanie mogłoby prowadzić do tragicznych w skutkach wypadków. Dlatego bezpieczeństwo maszyn przestało być postrzegane jako zbędny wydatek i stało się nieodłącznym elementem zarówno projektowania, jak i eksploatacji urządzeń. Zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony to dziś nie tylko obowiązek wynikający z przepisów, lecz także warunek sprawnego, efektywnego i ciągłego funkcjonowania zakładów przemysłowych.
Proces zapewnienia bezpieczeństwa maszyny rozpoczyna się od szczegółowej analizy i oceny ryzyka, zgodnie z wytycznymi normy PN-EN ISO 12100. Inżynier bezpieczeństwa musi zidentyfikować wszystkie możliwe zagrożenia występujące na każdym etapie cyklu życia maszyny – od jej instalacji, poprzez normalną pracę, regulację, konserwację, aż po demontaż. Następnie dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia szacuje się poziom ryzyka. Kolejnym krokiem jest projektowanie odpowiednich środków ochronnych, które to ryzyko zredukują do akceptowalnego poziomu. Stosuje się tutaj trzystopniową metodę:
Odpowiednio zaprojektowany system bezpieczeństwa powinien zapewniać odporność na próby obejścia oraz umożliwiać operatorowi wykonywanie obowiązków bez zbędnych utrudnień.
Działalność inżyniera bezpieczeństwa odbywa się w ścisłym oparciu o obowiązujące przepisy prawa. Obecnie najważniejszym aktem regulującym wymagania w zakresie bezpieczeństwa maszyn w Europie jest Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE. Dokument ten określa podstawowe wymogi dotyczące ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, które muszą spełniać maszyny wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Każdy producent, który chce sprzedawać swoje maszyny na rynku unijnym, jest zobowiązany do przeprowadzenia procedury oceny zgodności oraz do oznakowania wyrobu znakiem CE, potwierdzając tym samym spełnienie wymagań dyrektywy.
Należy jednak podkreślić, że na ten moment obowiązuje prawny okres przejściowy – mimo że przepisy Dyrektywy 2006/42/WE wciąż pozostają w mocy, to od 20 stycznia 2027 roku zostaną one zastąpione Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1230 w sprawie maszyn. Nowe regulacje wprowadzają istotne zmiany, między innymi dotyczące sztucznej inteligencji, cyberbezpieczeństwa oraz cyfrowej dokumentacji technicznej. Praca inżyniera bezpieczeństwa polega zatem na biegłym poruszaniu się w gąszczu tych dokumentów, interpretowaniu ich zapisów i stosowaniu ich w praktyce projektowej, aby tworzone rozwiązania były nie tylko skuteczne, ale również w pełni zgodne z literą obowiązującego prawa.
Postęp technologiczny, szczególnie w obszarze automatyki, robotyki i technologii informatycznych, rewolucjonizuje podejście do bezpieczeństwa w przemyśle. Nowoczesne systemy pozwalają na tworzenie bardziej elastycznych, inteligentnych i skutecznych rozwiązań ochronnych, które jeszcze dekadę temu były niemożliwe do zrealizowania.
Wdrażanie robotów przemysłowych, a szczególnie robotów współpracujących (cobotów), które mogą pracować ramię w ramię z człowiekiem bez potrzeby stosowania tradycyjnych ogrodzeń, stawia przed inżynierami bezpieczeństwa zupełnie nowe wyzwania. Zapewnienie ochrony w tego typu środowiskach pracy wymaga zastosowania zaawansowanych systemów zdolnych do bieżącego monitorowania strefy działania robota i natychmiastowego reagowania na obecność człowieka. W tym celu wykorzystuje się chociażby skanery laserowe tworzące dynamiczne strefy bezpieczeństwa, systemy wizyjne 3D czy czujniki dotykowe umieszczone na obudowie robota, które zatrzymują jego ruch już przy najdrobniejszym kontakcie.
Inżynier zajmujący się bezpieczeństwem musi nie tylko znać te technologie, lecz także umieć przeprowadzić precyzyjną analizę ryzyka dla konkretnego zastosowania, dobrać certyfikowane komponenty i zaprogramować odpowiednie funkcje bezpieczeństwa w systemie sterowania. Wszystko po to, aby skutecznie chronić pracownika w otoczeniu produkcyjnym.
Skuteczne zapewnienie bezpieczeństwa w nowoczesnym zakładzie przemysłowym rzadko kiedy jest zadaniem dla jednej osoby czy jednego działu – to proces wymagający ścisłej współpracy specjalistów z wielu różnych dziedzin. Inżynier mechanik już na etapie projektowania musi przewidzieć odpowiednie osłony i punkty dostępu. Automatyk programuje logikę bezpieczeństwa w sterowniku PLC i reakcje systemu na sygnały z kurtyn świetlnych czy przycisków e-stop. Informatyk uzupełnia ten system, dbając o cyberbezpieczeństwo i ochronę przed nieautoryzowanym dostępem, który mógłby zakłócić działanie maszyn. Całość dopełnia specjalista ds. BHP, który dba o ergonomię, procedury oraz szkolenia. Dopiero synergia tych kompetencji zapewnia realną ochronę pracowników i ciągłość pracy w przedsiębiorstwie.
Nie wszystkie zagrożenia w środowisku pracy są widoczne gołym okiem. Jednym z najpoważniejszych niewidzialnych wrogów jest promieniowanie jonizujące, którego źródła można znaleźć nie tylko w elektrowniach jądrowych, ale również w wielu gałęziach przemysłu, medycynie czy badaniach naukowych. Ochrona przed jego szkodliwym działaniem to domena specjalistów do spraw ochrony radiologicznej.
Promieniowanie jonizujące służy w zakładach przemysłowych do prześwietlania spawów i odlewów (defektoskopia), pomiaru grubości, gęstości czy poziomu napełnienia zbiorników, a także do sterylizacji materiałów. W medycynie jest wykorzystywane w diagnostyce obrazowej oraz leczeniu nowotworów – w aparatach rentgenowskich, tomografach komputerowych czy radioterapii.
Bezpieczne stosowanie źródeł promieniowania nadzoruje specjalista ds. ochrony radiologicznej, w tym inspektor ochrony radiologicznej. Jednym z jego podstawowych zadań jest regularne wykonywanie pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy, które umożliwiają bieżącą kontrolę poziomu ekspozycji na promieniowanie i weryfikację, czy nie przekracza on wartości dopuszczalnych określonych w prawie. Do przeprowadzania takich pomiarów wykorzystuje się między innymi licznik Geigera oraz sondy scyntylacyjne, pozwalające na precyzyjną ocenę dawek promieniowania. Na podstawie uzyskanych wyników specjalista może zaprojektować odpowiednie osłony radiologiczne lub ocenić skuteczność już istniejących zabezpieczeń.
Jeśli chcesz lepiej zrozumieć, czym jest promieniowanie jonizujące i jak się przed nim zabezpieczać, zapoznaj się z tym artykułem:
https://www.srtech.pl/artykuly/dozymetria/promieniowanie-jonizujace.
Postępująca cyfryzacja i automatyzacja przemysłu generuje stałe zapotrzebowanie na ekspertów potrafiących poruszać się na styku nowoczesnych technologii i wymogów bezpieczeństwa. Wdrażanie sztucznej inteligencji do systemów sterowania, rozwój autonomicznych robotów mobilnych oraz coraz większa złożoność oprogramowania maszyn będą wymagały nowych metod oceny ryzyka i walidacji systemów bezpieczeństwa. Równie istotnym trendem jest wzrost znaczenia cyberbezpieczeństwa systemów przemysłowych, ponieważ atak hakerski na sieć fabryczną może doprowadzić do obejścia zabezpieczeń i spowodować katastrofalne w skutkach wypadki. W związku z tym inżynierowie bezpieczeństwa będą musieli poszerzać swoje kompetencje o wiedzę z zakresu IT i ochrony sieci.
Rosnąca świadomość pracodawców oraz coraz bardziej rygorystyczne przepisy prawne sprawiają, że firmy chętnie inwestują w bezpieczeństwo, postrzegając je nie jako koszt, ale jako inwestycję w ludzi i stabilność produkcji. Dla absolwentów kierunków technicznych, którzy zdecydują się na tę ścieżkę kariery, oznacza to stabilne zatrudnienie, atrakcyjne wynagrodzenie i możliwość ciągłego rozwoju w jednej z najważniejszych i najbardziej satysfakcjonujących dziedzin inżynierii.
Źródła:
Artykuł przygotowany we współpracy z partnerem serwisu.
Autor: Joanna Ważny
©2024 Uniwersytet Bielsko-Bialski. Wszystkie prawa zastrzeżone.
